Editor’s pick van dr. Marleen Kok, medisch oncoloog, NKI-AVL
Hoe veilig en effectief zijn de COVID-19-vaccins voor mensen die een kankerbehandeling ondergaan? Die vraag houdt zowel zorgverleners als patiënten bezig sinds bijna een jaar geleden de eerste coronavaccins verschenen. Om meer aan de weet te komen over de effecten van COVID-19-vaccinatie bij mensen die behandeld worden voor kanker is daarom in februari 2021 de VOICE-trial van start gegaan.1 De VOICE studie, een initiatief van het UMC Groningen, AVL, Erasmus MC, RIVM, IKNL en de Nederlandse Federatie van Kankerpatiënten (NFK), is een onderzoek naar de werkzaamheid van het coronavaccin bij patiënten met kanker die worden behandeld met chemotherapie, immuuntherapie of een combinatie van beiden.
De COVID-19-pandemie heeft grote gevolgen voor mensen met kanker. Allereerst zorgt de druk op de ziekenhuizen ervoor dat de kankerzorg, zoals zovele andere vormen van zorg, is afgeschaald. Daarnaast proberen veel kwetsbare kankerpatiënten gedurende de pandemie ziekenhuizen zo veel mogelijk te mijden. Een van de redenen daarvoor is het feit dat mensen met hematologische aandoeningen, longkanker en andere vormen van kanker een hoger risico hebben om aan COVID-19 te overlijden. Bovendien zijn er aanwijzingen dat het ondergaan van een kankerbehandeling, met name chemotherapie, immuuntherapie of een combinatie daarvan eveneens gepaard gaat met een hoger risico op overlijden door COVID-19. Als gevolg daarvan kiezen veel kankerpatiënten voor strenge zelf-isolatie, met alle gevolgen van dien voor hun kwaliteit van leven en hun psychische gezondheid.
Al in maart 2020 werd in een enquête door de NFK vastgesteld dat dikwijls chemo- en immuuntherapiebehandelingen werden uitgesteld of afgeblazen, en dat er met name bij kankerpatiënten onder behandeling of in een palliatieve setting veel ongerustheid bestond over COVID-19. Een tweede enquête in november 2020 onder 2.412 kankerpatiënten stelde vast dat 66% van hen graag gevaccineerd wilde worden, en dat 37% van hen graag met voorrang ingeënt wilden worden. Slechts 6% van de patiënten overwoog zich niet te laten vaccineren. Begin 2021 waren drie coronavaccins goedgekeurd voor gebruik in de Europese Unie (de mRNA-vaccins van Pfizer/BioNTech en Moderna, en het vector-vaccin van AstraZeneca). Die goedkeuringen waren verleend op basis van fase III-studies waaraan echter nauwelijks deelgenomen was door mensen die een kankerbehandeling ondergingen. Er was dus onvoldoende duidelijkheid over de effectiviteit en het bijwerkingenprofiel van de vaccins voor mensen met kanker.
Om die duidelijkheid te verschaffen is in Nederland in februari 2021 de VOICE-studie gestart, (‘vaccination against COVID in cancer’), een prospectieve, nationale, multicenter, longitudinale, multicohortstudie met patiënten met solide kankers die een actieve behandeling ondergaan. Het primaire eindpunt van die studie was een adequate antilichaamrespons (>300 BAU/mL) op 28 dagen na de tweede vaccinatie met een van de twee mRNA-vaccins. In de studie werden patiënten geïncludeerd die behandeld werden met immuuntherapie (n=136, cohort B), chemotherapie (n=236, cohort C) of een combinatie van beide (n=147, cohort D). De immuunrespons werd vergeleken met die van een controlegroep van vrijwilligers zonder kanker (n=246, cohort A). Gemeten werd hoe langdurig de antilichaamrespons is, tot maximaal 1 jaar na de tweede vaccinatie. Verder werd gekeken naar T-celreacties op het vaccin, bijwerkingen, de incidentie van COVID-19-infecties en de ernst van een eventuele opgetreden infectie.
De VOICE-studie zal wetenschappelijk bewijs leveren voor de mate waarin chemotherapie, immuuntherapie of chemo-immuuntherapie de respons op een COVID-19-vaccinatie beïnvloeden. Het is belangrijk om te weten of deze groep patiënten een krachtige immuunreactie vertoont na vaccinatie. Zijn zij na vaccinatie even goed en even lang beschermd tegen COVID-19 als mensen die geen kankerbehandeling ondergaan? Is de T-celrespons robuust genoeg om de vorming van B-geheugencellen te bewerkstelligen? Zijn twee vaccinaties voldoende, of is een extra dosering gewenst? Op deze en meer vragen hopen de onderzoekers antwoorden te geven.
Op 9 november 2021 verschenen tussentijdse resultaten van de VOICE-studie in The Lancet Oncology.2 De patiënten waren inmiddels gevolgd voor een mediane periode van 122 dagen. Hier bleek dat de vaccins een antilichaamreactie opriepen bij 100% van de patiënten in de controlegroep, bij 99% in cohort B, 97% in cohort C en bij 100% van patiënten in cohort D. Hiermee was de SARS-CoV-2-bindende antilichaamrespons in geen enkel van de experimentele cohorten inferieur aan het controlecohort.
De meest voorkomende systemische bijwerking na vaccinatie was vermoeidheid, en dit kwam vaker voor na de tweede vaccinatie bij alle cohorten (bij 48%-59%) dan na de eerste vaccinatie (bij 23%-36%). De meest voorkomende lokale bijwerking was pijn op de injectieplaats. Ernstige bijwerkingen deden zich nauwelijks voor (tussen 0 en 2% van de patiënten per cohort). Vier bijwerkingen waren mogelijk gelinkt aan de vaccinatie: twee gevallen van koorts, een geval van diarree en een geval van febriele neutropenie.
De onderzoekers stellen als voorlopige conclusie dat nagenoeg alle kankerpatiënten die met chemotherapie, immuuntherapie of een combinatie van beide behandeld worden een adequate antilichaamreactie ontwikkelen na gevaccineerd te zijn met ofwel het Moderna-, dan wel het Pfizer/BioNTech mRNA-vaccin. Daarbij is het bijwerkingenprofiel sterk vergelijkbaar met dat van de algehele populatie.
Referenties
Naar boven
