overzichtsartikelen

Het bevorderen van interdisciplinair onderzoek op het gebied van hoofd-halskanker door een multicenter longitudinale prospectieve cohortstudie: het ‘Netherlands Quality of life and Biomedical Cohort’ (NET-QUBIC) datawarehouse en biobank

SAMENVATTING

Achtergrond: Wereldwijd worden jaarlijks meer dan 500.000 mensen (in Nederland ruim 3.000) gediagnosticeerd met hoofd-halskanker, een ziekte met grote gevolgen voor de levensverwachting en kwaliteit van leven. Het doel van het ‘Netherlands Quality of life and Biomedical Cohort’ (NET-QUBIC)-project is het bevorderen van interdisciplinair onderzoek dat gericht is op het optimaliseren van diagnose, behandeling en begeleidende zorg voor hoofd-halskankerpatiënten en hun mantelzorgers. Methode: Door middel van een uitgebreid dataverzamelingsprotocol (elektronisch patiëntendossier, patiënt-gerapporteerde uitkomstmaten (‘patient reported outcomes measures’; PROM’s) en veldwerk (interviews en fysieke testen)), worden klinische gegevens en gegevens over kwaliteit van leven, demografische en persoonlijke factoren, psychische (depressie, angst, vermoeidheid, pijn, slaap, mentale aanpassing aan kanker, posttraumatische stress), fysieke (spraak, slikken, mondfunctie, ondervoeding, fysieke fitheid, neurocognitieve functie, seksuele functie) en sociale factoren (sociaal functioneren, sociale ondersteuning, werk, zorggebruik en kosten) en leefstijl (lichaamsbeweging, voeding, roken, alcohol, drugs) verzameld en opgeslagen in het NET-QUBIC-datawarehouse. Een longitudinale biobank is opgebouwd met tumorweefsel, bloed, speeksel en mondspoelsel. In alle deelnemende centra is een infrastructuur voor veldwerk en laboratoriumprotocollen opgesteld. Alle patiënten vullen de PROM’s in vóór de behandeling (baseline) en 3, 6, 12, 24, 36, 48 en 60 maanden na de behandeling. De interviews, fysieke testen en lichaamsmaterialen worden afgenomen op baseline en 6, 12, 24 en 60 maanden follow-up. Het protocol voor mantelzorgers omvat afname van bloed en mondspoelsel op baseline en op hun toegespitste PROM’s, die op dezelfde momenten als die bij patiënten wordt afgenomen. In totaal zijn 739 patiënten en 262 mantelzorgers geïncludeerd in vijf van de acht hoofd-halskankercentra in Nederland. Conclusie: Door onderzoekers toegang te verlenen tot het NET-QUBIC-datawarehouse en -biobank maken we nieuwe onderzoekslijnen mogelijk voor klinisch (bijv. behandelingsoptimalisatie bij oudere patiënten), biologisch (bijv. vroege detectie van tumorrecidief), kwaliteit van leven (bijv. de impact van toxiciteit op de kwaliteit van leven) en interdisciplinair onderzoek (bijv. kwaliteit van leven in relatie tot biomarkers en overleving).

(NED TIJDSCHR ONCOL 2022;19:15-23)

Therapeutische kankervaccins

SAMENVATTING

De ontwikkeling van therapeutische kankervaccins kent een lange weg. Een serie van klinische studies met anekdotische responsen heeft niet tot het verwachte succes geleid, waarna de aandacht voor deze vorm van immuuntherapie verslapte. Dit kwam voornamelijk omdat men in die tijd wel de stimulatie maar niet de regulatie van het afweersysteem begreep. Nu zijn therapeutische vaccins weer terug. Verbeteringen in vaccinplatformen zorgen voor een optimale presentatie van de doelwitantigenen aan het afweersysteem. Een beter begrip van de rol van CD4⁺ en CD8⁺ T-lymfocyten bij kanker maakt dat vaccins nu worden ontworpen om beide typen cellen te stimuleren. Nieuwe inzichten in de regulatie van T-celfunctie duidden het belang om kanker-specifieke antigenen in vaccins te gebruiken en leidden tot de ontdekking dat geactiveerde T-cellen moleculen op hun oppervlak vertonen, zogenoemde checkpoints, waardoor hun functie kan worden geremd. Dit had de ontwikkeling van de checkpoint-remmers als gevolg en deed vaccinontwikkelaars begrijpen dat checkpointremming ook de effectiviteit van kankervaccins kan verbeteren. Nieuwe technologische ontwikkelingen maakten het mogelijk om de afweerreactie in tumoren met veel detail in kaart te brengen, waardoor het duidelijk werd dat er vele mechanismen zijn waardoor de afweerreactie in een tumor wordt onderdrukt of waardoor een tumor kan ontsnappen aan het afweersysteem. Hierdoor is het inzichtelijker geworden onder welke omstandigheden een therapeutisch vaccin een rol kan spelen en wat nodig is om die condities te creëren. Nieuwe studies, waarin deze inzichten worden meegenomen, laten voorzichtig succes zien en leiden tot mogelijk nieuwe biomarkers voor betere patiëntselectie.

(NED TIJDSCHR ONCOL 2022;19:25-9)

Effectiviteit van eerstelijnsbehandeling als voorspellende factor voor tweedelijnsbehandeling bij gemetastaseerd maag- en slokdarmkanker

SAMENVATTING

Voorspellende factoren voor de effectiviteit van tweedelijns palliatieve systeemtherapie bij maag- en slokdarmkanker zijn op populatieniveau niet beschikbaar. Deze retrospectieve cohortstudie van 611 maag- en slokdarmkankerpatiënten onderzocht de voorspellende waarde van de effectiviteit van de eerstelijnsbehandeling voor de effectiviteit van de tweedelijnsbehandeling. Een significant langere overleving en tijd tot het falen van tweedelijnsbehandeling werd aangetoond bij patiënten bij wie de eerstelijnsbehandeling pas na meer dan negen maanden faalde. Patiënten met een relatief korte tijd tot falen van de eerste lijn hebben een kleinere kans om baat te hebben bij tweedelijnsbehandeling. Deze resultaten kunnen patiënten en artsen helpen bij het nemen van een beslissing over het inzetten van tweedelijnsbehandeling na falen van eerstelijnsbehandeling.

(NED TIJDSCHR ONCOL 2021;18:270–8)

Maatregelen om de kwaliteit van oncologische zorg ten tijde van de COVID-19-pandemie in Nederland op peil te houden

SAMENVATTING

Tijdens de COVID-19-pandemie werd een ongekend beroep gedaan op de gezondheidszorg in Nederland, wat leidde tot een uitputtingsslag met grote consequenties voor de oncologische zorg. Om de hoogwaardige oncologische zorg te kunnen blijven leveren onder omstandigheden van gereduceerde capaciteiten, hebben de wetenschappelijke verenigingen voorstellen gedaan voor alternatieve maatregelen. Het OnCovid-projectteam (een initiatiefgroep van de Stichting Oncologische Samenwerking (SONCOS) en Nederlandse Vereniging voor Heelkunde (NVvH)) heeft deze maatregelen verzameld in een maatregelenbibliotheek met als doel de schommelingen in vraag en aanbod van oncologische zorg in goede banen te leiden. De toegepaste maatregelen waren erop gericht om zo veel mogelijk de hoogwaardige ‘evidence-based’ oncologische zorg te continueren. Vierhonderdvijf Nederlandse medisch specialisten hebben een vragenlijst ingevuld over deze generieke en ziektespecifieke maatregelen op hun aandachtsgebied. De toekomst moet uitwijzen welke aanpassingen in behandelingen effectief waren en welke eventueel de nieuwe standaard worden.

(NED TIJDSCHR ONCOL 2021;18:280–4)

Oncologische zorg in Nederland: zorgpaden en netwerken nu en in de toekomst

SAMENVATTING

De oncologische zorg in Nederland is in beweging. Termen als ‘zorgpaden’, ‘PROMS’, ‘value-based health-care’ en ‘zorgnetwerken’ winnen vlot terrein als het gaat om het optimaliseren van de (oncologische) zorg. In 2009 werd de basis gelegd voor de ontwikkeling van oncologische zorgpaden, met als doel de zorg(processen) te verbeteren. Maar is een zorgpad het aangewezen instrument en welke andere wegen moeten we inslaan om de organisatie van zorg te optimaliseren en continu te verbeteren? Onderwerpen die hierin een actuele rol spelen zijn: 1) pijlers van goede (oncologische) zorg, 2) zorgpaden en 3) regionale en landelijke samenwerkingsverbanden/ netwerken.

Dit artikel beschrijft de kwalitatieve uitkomsten van een online survey en verdiepende semigestructureerd kwalitatieve interviews met bestuurders uit diverse oncologische ziekenhuizen in Nederland met een focus op bovengenoemde onderwerpen. Daarnaast geeft het de toekomstvisie op de ontwikkelingen binnen de oncologische zorg vanuit het perspectief van deze bestuurders.

(NED TIJDSCHR ONCOL 2021;18:236-42)

Bij diagnose uitgezaaide kanker: het belang van een tweesporenbeleid

SAMENVATTING

Jaarlijks horen 21.000 mensen (20% van alle mensen die de diagnose kanker krijgen) in Nederland dat zij kanker hebben met uitzaaiingen bij diagnose (primair of synchroon gemetastaseerd). De grootste groep patiënten met uitgezaaide kanker bij diagnose betreft patiënten met longkanker, gevolgd door patiënten met prostaatkanker en dikkedarmkanker. De locatie van de metastasen verschilt per primaire tumor, maar metastasering vindt in het algemeen vooral plaats naar niet-regionale lymfeklieren, lever, bot en longen. De mediane overleving van patiënten met synchrone metastasen gediagnosticeerd in de periode 2014–2018 is 6,3 maanden. Hoewel de mediane overleving van de totale groep patiënten met synchrone metastasen in de afgelopen 10 jaar nauwelijks is verbeterd, zijn bij een aantal kankersoorten wel verbeteringen te zien. Omdat vooraf vaak niet duidelijk is of een behandeling zal aanslaan, wordt gepleit voor een proactief tweesporenbeleid. Tumorgerichte behandelmogelijkheden dienen vanaf het begin hand in hand te gaan met aandacht voor de mogelijkheden die palliatieve zorg biedt. Dit zal de kwaliteit van leven van mensen met uitgezaaide kanker ten goede komen.

(NED TIJDSCHR ONCOL 2021;18:186-93)

Toepassing van het Oncotype DX-genexpressieprofiel bij vroeg-stadium-mammacarcinoom in Nederland: eerste ervaringen met 368 tumoren bij 359 patiënten

SAMENVATTING

Patiënten met stadium I- en II-mammacarcinoom worden veelal behandeld met adjuvante chemotherapie. Chemotherapie is een intensieve behandeling met significante toxiciteit op lange en korte termijn. Bovendien is de overlevingswinst vooral bij een hormoonreceptor-positief/HER2-negatief (HR⁺/HER2⁻) mammacarcinoombeperkt. Het kan echter voor de individuele patiënt het verschil maken tussen wel of niet genezen. Het genexpressieprofiel Oncotype DX^® heeft een belangrijke voorspellende waarde ten aanzien van de toegevoegde winst van adjuvante chemotherapie aan adjuvante endocriene therapie. Hoe Oncotype DX^® in de praktijk kan worden toegepast om onder- en overbehandeling met chemotherapie te voorkomen, illustreren we aan de hand van onze ervaringen met 368 tumoren bij 359 patiënten.

(NED TIJDSCHR ONCOL 2021;18:194-200)